Eco-toerisme Manokwari

Balans tussen reizen en ontwikkeling

Als u de naam ‘Papua Barat’ hoort, krijgt u waarschijnlijk een exotisch beeld op uw netvlies: uitgestrekte tropische regenwouden, eindeloze blauwe luchten, een brandende zon en inheemse bewoners, de Papua’s. Dat beeld klopt, maar is niet volledig. Papua’s zijn een volk dat zich staande moet houden tussen een toenemende diversiteit aan volken, culturen en religies. De Stichting Duurzame Samenleving Papua Barat (SDSP) helpt hen daarbij. De Papua’s kunnen hun eigen identiteit en cultuur behouden door een duurzame samenleving op te bouwen waarin zorg voor de natuur, gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting en economie goed zijn ontwikkeld. De Stichting Duurzame Samenleving Papua Barat maakt zich hier sterk voor en werkt daarbij met ideeën en voorstellen van de lokale bevolking zelf. Een voorbeeld daarvan is het helpen ontwikkelen van eco-toerisme in Manokwari.

Waarom hebben de Papua’s hulp nodig?

Onder invloed van het toenmalige Ministerie voor Transmigratie zijn in de afgelopen 20 jaar ongeveer een miljoen transmigranten van de andere eilanden gearriveerd. Het aantal Papua’s bedraagt niet meer dan 1 miljoen in een gebied dat 12 maal zo groot is als Nederland. Hun cultuur en tradities staan dus sterk onder druk. Door het beleid van de regering en de sociale veranderingen, dreigen Papua’s hierdoor in sociaal, economisch en cultureel opzicht een minderheid op eigen bodem te worden.

Daar komt bij dat het merendeel van de Papua’s pas zo’n twee generaties geleden met de ‘buitenlandse wereld’ in aanraking kwam en nog geen raad weet met nieuwe culturen, bestuursvormen en technische ontwikkelingen. Markteconomie, concurrentie en werkloosheid zijn verschijnselen die de transmigranten met zich meebrengen. Voor de Papua’s allemaal nieuwe concepten, die een plaats moeten krijgen in de bestaande samenleving in Papua Barat.

Leren en helpen

Leren en helpen zijn twee centrale begrippen in de ontwikkelingssamenwerking. Twee begrippen die ook een belangrijke rol spelen in het eco-toeristische project van de SDSP in Manokwari, Papua Barat. De Papua’s hebben een lange geschiedenis, waarin ze in volledige harmonie leefden met de natuur om hen heen. Daar kunnen wij als reizigers veel van leren. Tegelijkertijd moet de Papua leren dat er een hele wereld buiten hun eigen woonomgeving is. Een wereld met andere gebruiken, gewoonten, rechten en plichten. Omgaan met al deze vernieuwingen en tegelijkertijd de eigen identiteit niet verliezen, is een hele opgave.

Omgaan met vernieuwingen, daarvoor is hulp nodig. Papua’s zijn daarbij vooral aangewezen op hulp van buiten. Buitenlanders die nog werkzaam waren, en soms nog werkzaam zijn, bij vooral Missie en Zending hebben sinds lange tijd beperkt goed werk kunnen doen in Papua Barat. Momenteel worden veel van hun directe werkzaamheden overgedragen aan kleine en grotere organisaties in Papua Barat en daarbuiten.

De ‘YAT’

Een van die kleinere organisaties is de Yayasan Alternatif Turis (YAT), ofwel de Stichting voor Alternatief (= eco-) Toerisme. De YAT is ontstaan in 1998, toen een groep mensen een bestuur vormde en zich tot doel stelde een lokale bed&breakfast (een ‘losmen’) op te richten, gerund door Papua’s. Aan deze locatie konden gidsen worden gekoppeld en diverse reisbestemmingen worden aangeboden in en rondom de stad. Een onderzoeksmissie vanuit Nederland heeft het bestuur daarbij geholpen, ondermeer de contacten met de lokale “VVV” opgezet en een reisgids voor Manokwari opgesteld. Inmiddels staat het logement er en kunnen toeristen overnachten in het logement van de ‘YAT’ in Manokwari.

Crisis in Indonesië en nieuwe impuls

In de eerste jaren van de ‘YAT’ was de situatie in Indonesië verre van stabiel. Na president Soeharto, kwam president Habibie, en daarna president Megawati. De lokale overheid kreeg andere bestuurders en de roep om vrijheid voor de provincie kon men op straat horen. De naam Papua Barat werd de officiële naam voor de provincie die voorheen Irian Jaya werd genoemd. Onderhandelingen vanuit de regionale volksvertegenwoordiging tegen de uitbuiting van de natuurlijke hulpbronnen en het wegvloeien van de inkomsten daarvan waren vanaf 1998 ook aan de orde van de dag. Voor toeristen dus niet de ideale situatie voor een verre reis naar Papua Barat.

Voor het team van de ‘YAT’ dus ook weinig kansen om te leren van het project en de buitenlandse gasten. Echter, de lokale bevolking is zich in de afgelopen jaren ook zeer bewust geworden van de rijkdom van de natuur. Men beseft zich dat de natuur een enorme waarde vertegenwoordigt: Onbekende planten en dieren, kruiden met mogelijke medische toepassingen voor de mensen. De natuur brengt daarnaast ook brood op de plank: Het is niet alleen een onuitputtelijke voorraadkamer, mits goed onderhouden, maar ook een trekker voor de toerist die de ongerepte natuur rondom Manokwari in wil.

Manokwari en omgeving

Manokwari is een stad die zich bevindt op de westkust van zogenoemde Vogelkop in Papua Barat. De regio waarin Manokwari ligt, heeft een bevolkingsomvang van ongeveer 131 000 inwoners. Manokwari, ook bekend als de fruitstad, is een kleine havenstad en heeft als belangrijkste inkomsten handel in vis, hout en de fruitexport. Door de aanwezigheid van prachtige natuurgebieden, zoals de Arfakbergen, natuurgebied Cendrawasih (marien/koraal) en de verbindingen naar de Kebar Vallei en de Anggi-meren, is Manokwari bij uitstek geschikt om toeristen te ontvangen. Het is heel eenvoudig om het klimaat te beschrijven: Het is 33 graden Celsius in de schaduw, en als je geluk hebt een graad of twee minder. Hoewel er langs het strand vaak wel een verkoelende bries staat, is het en paar honderd meter verder van de zee erg warm. De vochtigheid is gemiddeld 95%. Gemiddeld zijn er 124 regendagen per jaar en er valt gemiddeld 2700 millimeter regen per jaar. Manokwari kent geen echte regenperiode, hoewel de kans op regen in de maanden november tot en met februari iets groter is. Soms kan het een aantal dagen achter elkaar in de middaguren regenen. Dit kan echter niet voorspeld worden. Er kan ook in de nacht een zeer stevige regenbui vallen. Zulke regenbuien geven een paar graden verkoeling, maar die koelte is in de ochtend meestal verdwenen.

Hulp? Waar en waarom?

De mensen die in het binnenland wonen, worstelen met specifieke problemen. Er is weinig werkgelegenheid; er zijn geen grote fabrieken of andere grootschalige projecten aanwezig. De verdiensten van de verkoop van landbouwgewassen op de markt zijn meestal klein, en de markt is daarbij meestal nog (te) ver weg. Daarbij zijn de scholen en ziekenhuizen vaak ver weg en te duur. Papua’s worden hierdoor gedwongen een opportunistische overlevingsstrategie te ontwikkelen. Hoewel de meeste mensen in Papua Barat zich bewust zijn van het feit dat bescherming van het bos van belang is, heeft de bevolking meestal (door de weinige kansen op een redelijk inkomen) weinig keus. Iedereen moet eten. Als de keuze staat tussen, aan de ene kant het vangen en verkopen van paradijsvogels of de verkoop van bos aan grote internationale houtmaatschappijen, en honger hebben aan de andere kant….Wat zou u dan kiezen?

Sociale problemen zijn in hoge mate schuldig aan de toenemende overexploitatie en de degradatie van de bossen. Door de natuur een tastbare waarde te geven, die boven de waarde ligt die is gedefinieerd door kortzichtig winst, is er hoop om de trend te stoppen of misschien zelfs om te keren. Eco-toeristen, die natuur weten te waarderen, schone en onaangetaste natuur eisen en bossen willen die op een duurzame manier worden gebruikt, kunnen deze alternatieve waarde aan de bossen geven. Door lokale voorzieningen, gidsen en dragers te gebruiken geven zij alternatieve inkomsten aan de lokale bevolking en tegelijkertijd een reden om het bos te beschermen.

Flora en Fauna in de Vogelkop

De natuur in Papua Barat is spectaculair. Papua Barat ligt ten oosten van de Wallace lijn, die door Indonesië tussen Kalimantan, Sulawesi, Bali en Lombok snijdt, en de Aziatische en de Australische biogeografische zones van elkaar scheidt. Daardoor is een groot deel van de flora en fauna van Papua Barat, in tegenstelling tot Java, Sumatra en Kalimantan, van Australische oorsprong.

De diversiteit van planten in Papua Barat is een van de grootste ter wereld en omvat ondermeer 2700 soorten orchideeën. Daarbij is er een overvloed aan boomvarens, lianen en verschillende geneeskrachtige planten. Men vindt er ondermeer vruchtenplanten als de banaan, broodvrucht, kokospalm, sago palm, papaja, ananas en bataat.

Ten minste 650 vogelsoorten komen in Papua Barat voor. In het Pegunungan Arfak Natuur reservaat, dat 25 km. ten zuidoosten van Manokwari ligt, zijn 320 vogelsoorten gemeld. Hiertoe behoren ondermeer tientallen verschillende soorten paradijsvogels, prieelvogels en papegaaien, en vele roofvogels. Daarnaast leven er in de Arfakbergen ongeveer 110 zoogdiersoorten, waarvan de meeste buideldieren zijn. Deze omvatten boomkangaroes, koeskoesen, vleermuizen, waaronder imposante vliegende honden, en opossums. Verder herbergt Papua Barat talloze insecten en reptielen, inclusief grote vlinders en een kleinere (‘slechts’ 3 meter lange) verwant van de Komodo-varaan.

Reizen en ontwikkeling

Een eco-toeristische reis naar een gebied als Papua Barat is een unieke reiservaring. Met een reis naar bijvoorbeeld een kleiner logement, kan dat reizen meerdere doelen dienen voor zowel reiziger als lokale bevolking. Toeristen geven met de keuze van hun reisbestemming aan dat zij dat reisdoel waardevol vinden. Eco-toerisme gekoppeld aan ontwikkelingssamenwerking, zoals bij de ‘YAT’, doet een beroep op mensen om samen te werken, van elkaar te leren en elkaar te helpen, zodat er levensvatbare projecten ontstaan. Het vergt moed, doorzettingsvermogen en bewustwording. Dat geldt voor de kleine organisaties, dat geldt voor mensen daar en hier, dat geldt voor u als reiziger. Een reis naar een gebied met een mix van oeroude gewoonten en rituelen, tochten door bijna onaangetaste natuur, afhankelijk zijn van de gids die de natuur kent, en reizen zonder massatoerisme en risico’s voor de natuur…..wat komt er nu nog dichter bij een echte ontdekkingstocht?

Auteurs

Mw. drs. M. M. Blomqvist is bioloog en promoveert momenteel aan de Rijksuniversiteit van Leiden. Zij is tevens de auteur van het reisboek over Manokwari.

Drs. W.L. Bronsgeest is als vrijwilliger werkzaam als projectmanager van de Stichting Duurzame Samenleving Papua Barat (SDSP) en is tevens werzaam als Business Consultant bij het Ministerie van Financien.

Dit artikel is verschenen in het blad ‘Archipel’, Indonesie en Asia-Pacific Magazine, jaargang 4, nummer 4, 2002.