Thonny Mansiraken Krey
(Papua kunstenaar 1950 – 2012)
De Papua kunstenaar Thonny Mansiraken Krey woonde en werkte in Manokwari, een stad die ligt op de zogenoemde Vogelkop van West Papua, aan de rand van de Geelvinkbaai of Cenderawasih baai zoals de nieuwe naam luidt. Thonny is een representant van de steeds kleiner wordende groep Papua’s die zich nog sterk verbonden weet met de traditionele cultuur en identiteit van de oorspronkelijke Papuabevolking, die van oorsprong erg religieus is.
Zijn kunst in Korwar-stijl behoort tot de zogenoemde In Karerin -kunst. Zijn erkenning als kunstenaar in het gebied zelf blijkt uit de opdrachten die hij kreeg van onder meer kerkelijke instanties en overheidsinstanties om gebouwen met zijn kunst te verfraaien en te “bezielen”.
Kunst uit Papua Barat (West-Papoea)
Pas sinds de Tweede Wereldoorlog heeft de Papuakunst bekendheid gekregen in de westerse wereld. Vooral de kunst in de zogenoemde Asmat-stijl uit de binnenlanden, vooral bekend om het traditionele houtsnijwerk, heeft veel aandacht gekregen. Er zijn vele studies over verschenen. Vele musea en veel kunstverzamelaars hebben Asmat-kunst in hun bezit.
Ook de Papuakunst uit het gebied Sentani in het noord oostelijke deel van Papua is het westen bekend geworden als de Kulit- of Maro-stijl en wordt vooral gekenmerkt door de fraaie boombastschilderingen. Echter, de kunst van de Papoea’s in het gebied van de Geelvinkbaai, kunst in de zogenoemde Korwar-stijl, heeft in het westen nauwelijks enige bekendheid.
Korwar-stijl
De Korwar-stijl kenmerkt de kunst uit het gebied van de Geelvinkbaai, ofwel Cenderawasih zoals de nieuwe naam luidt, het geen paradijsvogel betekent. Tussen de verschillende bevolkingsgroepen rond de Geelvinkbaai bestonden van oudsher intensieve contacten. De bewoners van Biak speelden in dit onderlinge verkeer een centrale rol, zodat er op de vele eilanden rond de Geelvinkbaai gelijkenissen zijn te vinden met hun kunst en cultuur.
In de Papuacultuur vormt de verbondenheid met de voorouders een centraal element. Oorspronkelijk werd na overlijden van een ouder diens schedel in een fraai bewerkte houten schedelschrijn geplaatst. Zo’n schedelschrijn heet korwar en betekent ‘geest’. De Korwar diende om in communicatie te kunnen treden met de geest van de overleden voorouder. Korwars moesten worden gemaakt door priesters of sjamanen, die een belangrijke rol speelden als tussenpersoon bij leven en dood. De schedelschrijnen zijn de voorlopers van de houten en ingekerfde ‘korwarfiguren’.
Typerend en kenmerkend is de ornamentiek van de in ajour uitgewerkte of geschilderde curven, spiralen en ranken waarin vaak het beeld van de slang wordt opgeroepen. De slang vervult een belangrijke rol in de mentale wereld, de religie en de mythen van de volken in het gebied van de Geelvinkbaai. Ze is niet alleen terug te vinden in de korwarfiguren, maar ook op allerlei soorten houtsnijwerk, zoals peddels, kano’s en objecten voor het dagelijks gebruik. De Korwar-figuur is zo typisch voor de Geelvinkbaai dat voor de kunst van dit hele gebied de term Korwar-stijl wordt gebruikt.
Naast de voorouders vormde ook de vissenwereld voor de bevolking van de Geelvinkbaai een wezenlijk element in hun cultuur. De vissenwereld, zeker in de wateren van de Geelvinkbaai, is een uiterst kleurrijke wereld. Dit geldt ook voor de wereld van de vogels, vlinders, kevers en insecten in de oerwouden. Kleur vormt een belangrijk aspect in de kunst van Papua. Een voorwerp komt tot leven door het aanbrengen van kleur. Als een ceremonie waarbij een figuur is beschilderd voorbij is, wordt de kleur over het algemeen afgewassen of overgeschilderd met een donkere kleur. Er is echter nog nauwelijks studie gedaan naar de betekenis van kleur in de Papuakunst.
In de creaties van de kunstenaar Thonny Mansiraken Krey zijn korwarfiguren en kleur de hoofdelementen. Met zijn karerins toont de kunstenaar zijn sterke verbondenheid met de oorspronkelijke magisch religieuze cultuur van zijn (verre) voorouders.
In Karerin nader toegelicht (door Thonny Mansiraken Krey)
In Karerin is een begrip uit het Biakse taalgebied. In betekent vis en Karerin is de aanduiding van een specifieke toepassing van de Korwar-stijl in het gebied van de Geelvinkbaai. De bevolking in dit gebied is voor haar bestaan in sterke mate afhankelijk geweest van de visvangst. Naast de verbondenheid met (en de verering van) de voorouders is de vissenwereld dan ook van grote magisch religieuze betekenis. Kon Seran, de oppervis of God van Water, heeft grote macht en beheerste de omvangrijke wereld van veelvormige en veelkleurige vissen. Alle vissen, in de oceaan, tussen de koraalriffen en de rivieren behoren tot het domein van Kon Seran.
In de magisch religieuze kunst van de Papoea’s in het gebied van de Geelvinkbaai, hebben vissen met hun vele kleuren, vormen en lijnen altijd een grote rol gespeeld in de decoraties, ornamenten en versieringen zoals die werden toegepast op onder meer gebruiksvoorwerpen, kano’s, wapens en schilden. Deze vormen van visualisatie, die zijn geënt op de vissenwereld, worden in taal uitgedrukt met het begrip Karerin
Het begrip Karerin is een symbolische identiteit die verwijst naar het mystieke ontologische verleden: de oergeschiedenis van de mensheid, de verbondenheid met de voorouders, de geesten- en dierenwereld. Karerin leefde altijd in harmonie met zijn schepper, maar verdween gedurende de laatste tijden. Zijn geest is echter nog levend en inspireert de hedendaagse Papuakunstenaars om nieuwe karerins te maken.
Het zou een groot verlies zijn als deze Papua-kunstvorm, die diep geworteld is in de geschiedenis en cultuur, zich niet verder zou kunnen ontwikkelen of misschien wel verloren zou gaan.
Thonny Mansiraken Krey spande zich daarom in om deze kunstvorm te promoten en het daarmee te behouden als deel van de erfenis van zijn voorvaderen.
De vissenwereld en de Papuacultuur in het gebied van de Geelvinkbaai
De ontstaansgeschiedenis en het bestaan van de Papuabevolking rond de Geelvinkbaai is nauw verbonden met de vissenwereld. Immers, vis was (en is) het dagelijkse voedsel. Men zou kunnen zeggen: zonder de vissen zou er hier geen Papuabevolking zijn geweest. Van de grote afhankelijkheid en de grote betekenis van de vissen is de Papoea dan ook altijd ten diepste doordrongen geweest.
Ontstaansgeschiedenis
De ontstaansgeschiedenis van de Papoea is stek gekoppeld aan de ontstaansgeschiedenis van de vissen. Het is dan ook haast vanzelfsprekend dat vissen van oudsher een grote rol speelden in de traditionele rituelen, in de kunst, in de taal, in de totale cultuur. Mensen en dieren hadden hetzelfde levensritme en dezelfde levenscyclus. Vissen hadden dezelfde taal en moesten aan dezelfde normen en waarden voldoen als mensen.
Er zijn stammen die geloven dat ze rechtstreeks van een vis afstammen. Zo is er een stam die gelooft van de dolfijn af te stammen. Blijkbaar bestonden al in de oer tijd gedachten, belevingen met betrekking tot de evolutieleer.
Ook zijn er eeuwenlang doorvertelde verhalen die overeenkomsten vertonen met de scheppingsverhalen van het christelijke geloof, zoal die hun weerslag vonden in het boek Genesis. De parallel met de bijbelse verhalen over de oergeschiedenis komt hierin duidelijk tot uitdrukking. Zo is er het verhaal van Munara Ine, hetgeen zoveel betekent als ‘feest der vissen’.
Het verhaal van Munara Ine
Op een dag waren alle vissen bijeen omdat er problemen waren gerezen over welk voedsel men behoorde te eten. Onder leiding van de zeeschildpad (Wau) werd een feest georganiseerd, waarbij zou worden gegeten, gedanst en gezongen. In Fnaryur nodigde alle vissen uit, de zanger Insuin Besisir en de dansers Inamas en Inangkower. Het feest duurde de hele nacht, maar tegen de ochtend ontstonden heftige discussies over het eten. Iedereen wilde de grootste en de beste stukken en meende daar recht op te hebben, de een vanwege zijn grote maag, de ander vanwege zijn grote tanden of grote mond. Inanar kon de discussie niet kalmeren en zei: “Mijn vrienden, het is onmogelijk dat we allemaal hetzelfde eten, we hebben verschillende lijven en verschillende grootte. Laten we het zo doen: we volgen de natuurlijke weg, laat de groten de kleinere eten”. Op dat moment ontstond er een groot gevecht, men vermoordde elkaar en probeerde te eten wat men maar te pakken kon krijgen. Maar Inarar, die slim en uitgekookt was, verborg zichzelf onder het zand en veranderde zijn kleur naar de plek waar hij zich verborg. Vanaf die tijd hadden de vissen een chaotisch sociaal leven, de gemeenschappelijke taal en cultuur verdwenen en men werd elkaar vijanden.
Over naamgeving
Vissennamen (of afleidingen daarvan) zijn op grote schaal terug te vinden in de familienamen en persoonsnamen. Als het om de namen van personen gaat worden kenmerken, eigenschappen van de betreffende vis gerelateerd aan de kenmerken, eigenschappen van de persoon in kwestie. Zo zijn de namen Kasen (Variola Luti) en Yu Fish (Zilverhaai) prestigieuze namen voor een commandant. Inanar staat voor een slim en uitgekookt persoon. Aruken (Diodon Holocantus) heeft de betekenis van een leugenachtig, hebberig persoon. Een oud verhaal ligt hieraan ten grondslag.
Het verhaal van Aruken
Aruken en zijn broer Mangkabras waren aan langs de kust aan het het vissen voor hun maaltijd. Het was een erg warme dag en omdat ze honger en dorst kregen besloten ze aan wal te gaan en kokosnoten te plukken. Mangkabras klom in een palmboom en gooide de kokosnoten naar beneden. Aruken had erge honger en voordat zijn broer weer naar beneden kwam, at hij zoveel cocosnoten op als hij kon. Mangkabras was verbaasd dat er veel minder kokosnoten waren dan hij had verwacht. Maar toen hij de buik van zijn broer zag, kreeg hij argwaan. Hij vroeg hem of dit alle kokosnoten waren. Aruken antwoordde dat dit alle kokosnoten waren die Mangkabras naar beneden had gegooid. Deze zei niets en ze keerden terug naar de boot om verder te vissen. Mangkabras tuurde de zeebodem af tot hij een zeer grote schelp zag. Hij vroeg Aruken om te duiken en de schelp naar boven te halen. Aruken dook, maar de schelp klapte dicht en omklemde Aruken zodanig dat het eten uit zijn mond kwam en naar de oppervlakte dreef. Aruken wist zich te bevrijden en kwam met een bleek gezicht weer boven water. Mangkabras schaterde van het lachen en kon daar niet mee ophouden.
Dit is waarom Mangkabras ‘hartelijk lachen’ betekent en Aruken ‘hebberige leugenaar’. De naam van de vis symboliseert iemands persoonlijkheid. Aruken is een leugenaar, hebberig en arogant. Mangkabras is een eerlijk en humoristisch persoon.
Over de kunst
Het maken van rituele beelden, het aanbrengen van symbolen op gebruiksvoorwerpen, wapens etc. is van oudsher verweven met de Papuacultuur. De begrippen ‘kunst’ en ‘kunstenaar’ bestonden niet, waren zonder betekenis. De kunstuitingen hadden uitsluitend hun betekenis in de magisch religieuze betekeniswereld. Er was bijvoorbeeld geen sprake van het signeren van een beeld of een schildering: de maker was anoniem. Waarschijnlijk door de westerse invloeden hebben de begrippen ‘kunst’en ‘kunstenaar’ ook op Papua entree gevonden en een min of meer zelfstandige betekenis gekregen.
